اقارب به‌لحاظ لغوی جمع اقرب است و به کسانی گفته می‌شود که طولاً و عرضاً به شخصی دیگر منسوب باشند. گاه بنا به ضروریات و مقتضیات و همچنین ایجاد شرایطی خاص، برخی از اقوام یا در اصطلاح حقوقی «اقارب» ملزم می‌شوند تا به یکدیگر نفقه بپردازند.
پس به‌طور کلی و به‌عنوان یک اصل، اقارب یا اقوام الزامی به پرداخت نفقه به یکدیگر ندارند، مگر اینکه شرایطی که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم، در کنار یکدیگر قرار بگیرند.
در قانون مدنی ایران، برای نفقه اقارب تعریف خاصی ارائه نشده است و صرفا در ماده‌ی ۱۲۰۴ قانون مدنی آمده است که «نفقه اقارب عبارت است از مسکن و البسه و غذا و اثاث‌خانه به قدر رفع حاجت و با در نظر گرفتن درجه‌ی استطاعت منفق.»
طبق با ماده‌ی ۱۱۹۶ قانون مدنی «در روابط بین اقارب، فقط اقارب نسبی در خط عمودی اعم از صعودی یا نزولی ملزم به انفاق به یکدیگرند.» منظور این ماده از عبارت «اقارب نسبی در خط عمودی اعم از صعودی یا نزولی» این است که فقط خویشاوندان نسبی که بعضی از آنها از بعضی دیگر به دنیا آمده باشند، ملزم هستند تا تحت شرایطی ازجمله نیاز طرف مقابل، به او نفقه بپردازند.
پرداخت نفقه اقارب
قرابت نسبی و عمودی باشد
فقر و ناتوانی مالی دریافت کننده
استطاعت مالی پرداخت کننده نفقه
قرابت نسبی و عمودی باشد
این نسبت می تواند صعودی (مانند پدر و پدربزرگ و جد بزرگ) یا نزولی باشد (مانند فرزند ، نوه ، نتیجه). در این رابطه ، تفاوتی بین صعود و نزول اقوام نسبی وجود ندارد. همچنین فرقی نمی کند واسطه ای در این رابطه وجود داشته باشد یا نه (مانند الزام به پرداخت نفقه بین پدربزرگ و مادربزرگ).
با استناد به قانون مدنی ، ما همچنین خواهیم فهمید که اقوام متولد نشده (خواهر و برادر یا خاله ها و برادرزاده ها یا پسر عموها) از نظر قانونی نیازی به صدقه دادن به یکدیگر ندارند.
بنابراین ، در وهله اول ، نفقه اقارب (با مجموعه ای از شرایط) اساساً شامل آن دسته از اقوام می شود که به طور مستقیم یا غیرمستقیم از یکدیگر متولد شده اند و از نظر قانونی ، خواهر و برادر ، دایی ، برادرزاده و سایر اقوام موظف به پرداخت نفقه به هر یک نیستند.
اگرچه از نظر اخلاقی گفته می شود كه فرد ثروتمندی باید به خواهر یا برادر فقیر خود كمك كند ، اما در حقیقت این تعهد صرفاً یك تعهد اخلاقی یا عرفی است و از نظر قانونی فرد چنین وظیفه ای ندارد.
2- فقر و ناتوانی مالی دریافت کننده
مطابق ماده 1197 قانون مدنی ، “شخصی در صورت نداشتن نفقه مستحق نفقه است و نمی تواند معاش خود را با اشتغال تأمین کند.” بنابراین برای اینکه فردی مستحق دریافت نفقه از اقوام خود شود ، باید نیاز مالی داشته باشد و از طریق اشتغال در شغل مناسب خود نتواند این نیاز مالی را برآورده کند.
این جمله به این معناست که اگر شخصی فاقد توانایی و توانایی کار باشد (شغلی متناسب با شأن و منزلت او) ، حق نفقه نخواهد داشت ، زیرا وی با تأمین هزینه های زندگی خود می تواند امرار معاش کند. همچنین روشن است که شخصی که از نظر جسمی توانایی کار ندارد اما ثروتمند است. او حق دریافت نفقه از بستگان را نخواهد داشت ، زیرا چنین شخصی نیازی به دریافت نفقه ندارد.
بنابراین ، در مورد شرط دوم تعهد نفقه برای اقارب ، باید شرط عدم توانایی مالی و ناتوانی در کار در مشاغل مناسب احراز شود ، در صورت خسارت به هر یک از این دو جنبه ، تعهد نفقه منتفی خواهد شد. .
استطاعت مالی پرداخت کننده نفقه
در این رابطه ماده 1198 قانون مدنی مقرر می دارد: “شخصی در صورت توانایی پرداخت نفقه مکلف به پرداخت نفقه است ، یعنی می تواند نفقه را پرداخت کند بدون اینکه از نظر معاش از نفقه محروم شود.” “برای تعیین تمکان ، باید تعهدات و زندگی شخصی او در جامعه را در نظر گرفت.”
این ماده از قانون مدنی شرط دیگری را برای الزام نفقه به اقوام به دامنه شرایط قبلی اضافه می کند ، به طوری که طبق قانون کسی ملزم به پرداخت نفقه به اقوام نسبی است که از نظر مالی توانایی مالی و توانایی تأمین هزینه های خود را دارند.
این مقاله قبل از هر چیز توانایی منافق را بیان می کند و سپس در توضیح توانایی می گوید که در این زمینه نباید در شرایط زندگی خود دچار فقر شود. بنابراین ممکن است شخصی با دارایی زیاد مجبور به پرداخت نفقه نباشد ، زیرا ممکن است موقعیت وی در جامعه به حدی باشد که هزینه های وی بسیار زیاد شود و یا در ازای ثروت خود مبلغ زیادی بدهکار باشد. در این صورت نمی توان شرط اطاعت را محقق شده دانست.
بنابراین ، اگر مال و ثروت شخص فقط مخارج خود را تأمین کند ، او ملزم به صدقه دادن به نزدیکان خود نخواهد بود؛ همچنین ، اگر شخصی بیش از هزینه های خود ثروت داشته باشد ، اما بدهی هایی نیز داشته باشد که موظف به پرداخت آنها است ، تعهد صدقه دادن به اقوام از بین می رود ، زیرا ابتدا باید هزینه های خود را تأمین کند و سپس بدهی ها را پرداخت کند ، و اگر مازاد با این پول ، پرداخت نفقه به اقوام بی بضاعت او بر او واجب می شود و جنبه تعهد قانونی به خود می گیرد.
اجرای کیفری نفقه اقارب
اگر شخصی علی رغم توانایی مالی از پرداخت نفقه به اقوام خودداری کند ، به حبس درجه 6 محکوم می شود. در این رابطه تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است و در صورت انصراف وی از شکایت ، تعقیب کیفری یا اجرای حکم در هر زمان تعلیق می شود. توجه داشته باشید که امتناع از پرداخت نفقه به همسر که طبق قانون مجازات عدم تمکین است و همچنین نفقه فرزندان حاصل از تلقیح مصنوعی یا فرزندان تحت سرپرستی نیز مشمول مقررات این ماده است.
